Belevingswereld centraal
De ouderenzorg, met name de psychogeriatrie, beschikt over een breed scala aan benaderingswijzen. Soms is het een ‘revival’ van een al langer bestaande benadering, soms een variant en een enkele keer iets nieuws.
Door de grote variatie dreigen medewerkers door de bomen het bos niet meer te zien. Enige jaren geleden is een stroming op gang gekomen om al deze benaderingen volgens een bepaalde zienswijze te ordenen. Leidend principe daarbij is een belevingsgerichte benadering: zo goed mogelijk aansluiten bij de belevingswereld van de cliënt.
Hieronder volgt een overzicht, in willekeurige volgorde, van de meest actuele benaderingswijzen en een aantal toepassingsmogelijkheden.
| Realiteits Oriëntatie (RO) | |
| Typering | Oorsprong: door het besteden van systematische aandacht aan geheugen- en oriëntatieoefening wordt getracht eventuele achteruitgang ten aanzien van deze functies af te remmen. Wordt tegenwoordig ruimer toegepast als vorm van zintuigprikkeling. |
| Doelgroep | Oorspronkelijk vooral gericht op ouderen met beginnende geheugen- en oriëntatieproblemen, doet een beroep op cognitieve vermogens. |
| Toepassingsvoorbeelden | Groepsgewijs: enkele malen per week komen ouderen bij elkaar om gezamenlijk te oefenen. De oefeningen zijn speels en afgestemd op de hier-en-nu leefwereld van de ouderen. Koffie drinken en ‘nieuws’ zijn vaste onderdelen. Leefomgeving: aandacht aan oriëntatie en geheugenaspecten. Doel: ondersteunen van de resterende zelfredzaamheid (omgeving als prothese). Denk aan: goede aanduidingen, klokken die herkenbaar zijn en de tijd goed aangeven, herkenbare pictogrammen, eigen meubels e.d. als herkenningspunten, specifieke benadering door medewerkers. |
| Warme zorg | |
| Typering | Door de achteruitgang in het geheugen verliezen mensen met dementie de grip op het hier-en-nu wat angst en gevoelens van onzekerheid met zich meebrengt. Warme zorg probeert door een aangepaste en zo veel mogelijk vertrouwd overkomende omgeving en begeleiding, deze gevoelens te voorkomen of op te vangen |
| Doelgroep | Ouderen in een proces van toenemende dementie |
| Toepassingsvoorbeelden | Inrichten van kleinschalige verblijfsomgeving op een voor de oudere herkenbare manier in combinatie met een begeleiding gericht op het opbouwen en onderhouden van relaties met cliënten |
| Validerende benadering | |
| Typering | Gebaseerd op de theorie van de ontwikkelingstaken (Erikson), bekend geworden door Naomie Feil. Ieder mens komt in zijn leven in bepaalde ontwikkelingsfasen. Bekend is het model van stadia in het proces van dementie: ‘het bedreigde ik’ ‘het verdwaalde ik’ ‘het verzonken ik’. Nader uitgewerkt in problemen die met deze stadia samenhangen zowel op cognitief als fysiek niveau. Doel: contact krijgen met cliënt en bevestigen van zijn leefwereld. |
| Doelgroep | Ouderen in alle stadia van toenemende dementie. |
| Toepassingsvoorbeelden | Medewerkers kunnen worden getraind in een aantal communicatieve vaardigheden waardoor zij beter in staat zijn aan te sluiten bij die leefwereld. De benadering is individueel gericht en maakt ook gebruik van technieken vanuit de RO en zintuigactivering. |
| Zintuigactivering (snoezelen) | |
| Typering | Oorspronkelijk en meest bekend vanuit de zorg voor geestelijk gehandicapten. Kern: wanneer verbaal/ rationeel contact moeilijk is blijven altijd stimulansen via zintuigen mogelijk: geluid, licht, reuk, tast. Doel: bevorderen van prettige gevoelens, of: verminderen van angst |
| Doelgroep | Ouderen in de laatste stadia van dementie waarbij verbaal contact moeilijk is. De laatste jaren is de toepassing verbreed omdat ook andere doelgroepen baat hebben bij de principes van deze benadering. |
| Toepassingsvoorbeelden | Meest bekend is de snoezelruimte met allerlei materialen om de zintuigen gedoseerd en gericht te stimuleren. Meer algemene voorbeelden: het gebruik van kleuren, verschillende lichtbronnen, muziek, materialen op de gangen die uitnodigen om vast te pakken, geuren op de afdeling of huiskamer (b.v. koffie, cake) e.d. Opgelet: al deze zaken zijn afgestemd op individueel niveau of worden variabel toegepast.Website: www.worldwidesnoezelen.com |
| Psychomotorische therapieën (PMT) | |
| Typering | Door middel van bewegen en spel worden cognitieve functies en sociale contacten gestimuleerd. Voorop staat het beleven van plezier en van daaruit de onbewuste oefening. Sommige van deze therapieën kennen een uitgebreide theoretische achtergrond. Het Bewegings Activerings Programma (BAP) wat bestaat uit een groot aantal gestructureerde oefeningen, is een voorbeeld van een PMT. |
| Doelgroep | Alle ouderen waarbij enige mate van contact mogelijk is. Naarmate dit meer mogelijk is, zijn positieve effecten groter. |
| Toepassingsvoorbeelden | Groepsbijeenkomsten een of meerdere keren per week waarbij cliënten op een leuke manier spelvormen doorlopen. Door dit te omkleden met eenvoudige opdrachten wordt ontspanning gecombineerd met lichte fysieke inspanning, sociale contacten en geestelijke oefening. De bijeenkomsten duren meestal zo’n 45 minuten |
| Reminiscentie | |
| Typering | Gericht op het stimuleren en ophalen van herinneringen. Met elkaar praten over thema’s uit het leven van vroeger, het bekijken van oude voorwerpen. Zo wordt het geheugen geprikkeld, worden sociale contacten gestimuleerd en de eigen identiteit versterkt. |
| Doelgroep | Ouderen die vergeetachtig zijn maar tegenwoordig alle ouderen. |
| Toepassingsvoorbeelden | Groepsgewijs bespreken van thema’s zoals bijvoorbeeld religie, schooltijd, opvoeding, ontspanning (spelletjes van vroeger) etc. Belangrijk stimulerend zijn materialen uit die tijd. Voorbeeld thema op een afdeling: expositie over school met oude schoolbank, oude boeken, leesplankje aap-noot-Mies etc. Leuke vorm waarbij ook familie kan worden betrokken. Duizend-en-een mogelijkheden.Vroeger herbeleefd. Reminiscentie-activiteiten voor groepen. HBuitgevers, 2000 |
| Levensboeken | |
| Typering | Door met een individuele oudere of diens familie een levensboek samen te stellen, kan beter worden aangesloten op de leefwereld van de cliënt. Doel is herkenning, contact leggen en het verminderen van gevoelens van angst. |
| Doelgroep | Primair ouderen in een proces van dementie. |
| Toepassingsvoorbeelden | Samen met de cliënt of cliënt en familie maken van een levensboek. Dit wordt regelmatig bekeken samen met de oudere. Het biedt familie en medewerkers houvast tijdens individuele contacten. Stimuleert medewerkers bij het inhoud geven aan persoonsgerichte zorg. Heeft vaak ook een positief effect op het verwerkingsproces van de familie zelf.Zie ook in: Bloemendal, G. e.a. Levensboeken. Een handleiding voor hulpverleners in de zorg. Intro, 1997 |
| PDL, Passiviteiten van het Dagelijkse Leven | |
| Typering | Passiviteiten van het dagelijks leven ook wel afgekort als PDL, wordt toegepast bij cliënten die niet meer in staat zijn om zichzelf te verplaatsen. Door hun passiviteit is de kans op doorligplekken en verstijving van spieren groot. Om deze negatieve gevolgen zoveel mogelijk tegen te gaan, worden bij PDL speciale voorzieningen getroffen en speciale handelingen verricht. Op deze manier probeert men deze cliënten te laten ontspannen en het leefklimaat voor hen zo aangenaam mogelijk te maken. PDL is ontstaan vanuit de gedachte dat deze cliënten niet zonodig meer geactiveerd hoeven te worden. De cliënt wordt geaccepteerd in al zijn beperkingen en er wordt uitgegaan van de mogelijkheden die er nog zijn. Zij hoeven niet meer zelf mee te helpen bij de zorg, krijgen alle aandacht van de verzorgenden en worden in bed ‘vertroeteld’ in een rustige sfeer. |
| Doelgroep | Ouderen die niet mobiel of bedlegerig zijn. |
| Toepassingsvoorbeelden | Specifieke individuele programma’s waarbij ergotherapie en fysiotherapie een belangrijke rol spelen. Website: www.stichtingpdl.nl |
| Persoonsgerichte benadering of presentie | |
| Typering | ‘Presentie’ betekent dat je als zorggever met de cliënt een relatie opbouwt, waarin je elkaar goed leert kennen, waarin je dichtbij mag komen en waarin je heel goed leert begrijpen wie die cliënt is en wie jij voor hem of haar kunt zijn. Als je je zorg zó op de cliënt kunt afstemmen, dan weet je in allerlei situaties heel precies wat je wel en niet moet doen, wat voor deze cliënt nu het beste is, wat hem of haar het meeste goed zal doen. Dit opbouwen van een relatie is niet alleen nodig en nuttig om zo goed mogelijk zorg te kunnen geven, maar draagt ook bij aan een goed leven waarin cliënten gezien en gehoord worden, waarin ze meetellen. |
| Doelgroep | Ouderen in zijn algemeenheid en ouderen met dementie in het bijzonder. |
| Toepassingsvoorbeelden | Anno 2015 de gewenste manier van werken in de Langdurige intensieve zorg. |
Het is niet verstandig om uit te gaan van één benadering, dat sluit niet aan bij de dagelijkse werkelijkheid. Wel zijn sommige benaderingen beter toepasbaar bij bepaalde fases van dementie dan anderen. RO groepsgewijs sluit beter aan bij cliënten in een vroege fase van dementie en niet in een vergevorderd stadium. Bij primaire activering ligt dit precies andersom.
Anders ligt dit voor het gebruik van de principes als onderdeel van het leefklimaat. Zo is de reuk van koffie (een vorm van zintuigactivering) prettig voor iedereen, werkt het associatief (RO) en kan het fijne herinneringen oproepen (reminiscentie) Gedempt geel licht eventueel met zachte muziek werkt vooral na het eten rustgevend. Een fel gekleurd schilderij kan bij ieder een reactie oproepen etc.
De boven genoemde benaderingswijzen zijn de ‘hoofdstromen’ en de ‘meest actuele toepassingsvormen’ binnen de psychogeriatrie. Intussen zijn er vele deeltoepassingen ontwikkeld.
Sinds een aantal jaren wordt de opvatting gehuldigd dat al deze benaderingen onderdeel behoren uit te maken van een belevingsgerichte benadering.
De verschillende benaderingswijzen en toepassingsmogelijkheden zijn dan niet meer dan instrumenten, ‘vaardigheden die ieder in een koffertje met zich mee draagt en waar ieder, uitgaande van de beleving van de cliënt, naar behoefte uit kan putten’.
