Skip to content

Eenzaamheid bij ouderen

Samen sterker in de ouderenzorg
 

Eenzaamheid

De cijfers liegen er niet om. Volgens de statistieken voelt bijna de helft van de volwassen bevolking zich eenzaam. Daarbij neemt dit percentage toe vanaf 75 jaar.
Binnen de leeftijdsgroep van 74-84 jaar voelt 52% zich eenzaam.
Van de 85-plussers is dit opgelopen naar 63%.
(Bron: Corona Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2022 GGD’en, CBS en RIVM)

Isolement en eenzaamheid
Het is goed om te vermelden dat een islolement niet hetzelfde is als eenzaamheid.

  • Isolement zegt iets over het aantal feitelijke sociale contacten. Er zijn dan geen of zeer weinig personen waarop iemand terug kan vallen.
  • Eenzaamheid heeft alles te maken met de beleving en waardering van die sociale contacten.

Eenzaamheidsgevoelens hangen niet uitsluitend af van het aantal feitelijke contacten. Sommige mensen voelen zich eenzaam zonder dat er sprake is van een isolement. Anderen voelen zich in het geheel niet eenzaam, hoewel ze, objectief gezien, vrij weinig contacten hebben.

Mogelijke oorzaken van eenzaamheid
Eenzaamheid bij ouderen kan meerdere oorzaken hebben. Om eenzaamheid op te lossen of te voorkomen, is het van belang om de oorzaak van eenzaamheid te weten en te bespreken. 
Daarbij kan je denken aan;

  • Het overlijden van de partner;
    Daar de gemiddelde levensverwachting voor vrouwen beduidend hoger is dan voor mannen, geldt dit dus het meest voor vrouwen.
  • Het overlijden van leeftijdsgenoten;
  • Beperkte mobiliteit/achteruitgang in fysiek functioneren;
    Het al dan niet hebben van hobby’s of een andere duidelijke vrijetijdsbesteding of daar wel of niet aan kunnen deelnemen, kan leiden tot eenzaamheid.
    Ook de gezondheidsbeleving speelt een rol. Dit blijkt wel uit het feit dat ouderen die zich minder gezond voelen meer eenzaamheidsgevoelens rapporteren dan leeftijdsgenoten die zich redelijk gezond voelen. 
  • Achteruitgang in mentaal functioneren;
    Een sombere kijk op de toekomst en verveling zijn ook bronnen voor het ontstaan van eenzaamheidsgevoelens. 
  • Leefomgeving; 
    Men woont langer thuis. Dit wil overigens niet zeggen dat eenzaamheid binnen verzorgings- en verpleeghuizen minder voorkomt.
    (Zie ook het kopje; ‘Eenzaamheid in het verzorgingshuis‘).
  • De huidige maatschappij ;
    De fysieke afstand tot kinderen kan groot zijn. Daarnaast zijn de kinderen steeds vaker tweeverdieners waardoor er meer tijd in werk zit.
    Eenzaamheid bij weduwen wordt in sommige situatie versterkt doordat de inhoud van contacten met vooral de kinderen niet overeenkomt met de verwachtingen daarover. Dit leidt tot teleurstelling en ontevredenheid.

 Algemene conclusie uit veel onderzoek is dat niet het aantal contacten maar de kwaliteit van die contacten doorslaggevend is.

Eenzaamheid in het verzorgingshuis
Je kunt niet zonder meer zeggen dat er in verzorgingshuizen meer eenzaamheid voorkomt dan daarbuiten. Verzorgingshuisbewoners onderscheiden zich namelijk op een aantal aspecten van thuiswonende ouderen (onder andere leeftijd, lichamelijke vitaliteit en de mate van zelfredzaamheid, burgerlijke staat) waardoor beide groepen niet zó maar met elkaar vergeleken kunnen worden. Gevoelens van eenzaamheid zijn vaak wel een belangrijke reden voor ouderen om te verhuizen naar een verzorgingshuis. Dit betekent dat vooral de zich eenzaam voelende ouderen naar een verzorgingshuis gaan.
Uit een onderzoek naar verschillen in eenzaamheidsbeleving tussen ouderen die met de indicatie “eenzaamheid” waren opgenomen en zij, die nog niet zijn opgenomen met dezelfde indicatie, blijkt dat de “eenzame” oudere na opname een algehele opleving doormaakt.
De eenzaamheidsbeleving is na opname in het verzorgingshuis afgenomen in vergelijking met de periode van voor de opname. Ook blijkt uit dit onderzoek dat ze hun gezondheid na opname als positiever beleven. De ouderen voelen zich minder beperkt door lichamelijke oorzaken in het aangaan en onderhouden van contacten.
Men beleeft zichzelf als actiever. Dit onderzoek lijkt een uitzondering te vormen, in die zin dat hier geconcludeerd wordt dat opname (in een verzorgingshuis) een positief effect heeft.
Daar staat tegenover dat uit een ander onderzoek is gebleken dat verzorgingshuisbewoners juist minder vaak bezoek krijgen van kinderen, familie, buren en kennissen.
De bewoners hebben daarnaast ook zelf minder mogelijkheden om op bezoek te gaan bij anderen dan zelfstandig wonenden. Of dit nu komt door het gaan wonen in een verzorgingshuis is niet geheel duidelijk.
Het hebben van weinig contacten met medebewoners kan ook het gevolg van een levensstijl zijn waarin contacten buiten de familie nooit een belangrijke plaats hebben ingenomen. Doordat het leven van de bewoners zich nu grotendeels of geheel binnen de muren van het verzorgingshuis afspeelt, worden juist contacten buiten de familie ineens belangrijk. Niet iedereen is in staat of gewend deze contacten met medebewoners alsnog op te bouwen.

Eenzaamheidsverwerking
Eenzaamheid is een gevoel en daardoor erg subjectief. Hoe iemand met eenzaamheid omgaat varieert van persoon tot persoon. Er zijn echter grofweg twee manieren (je zou kunnen spreken van stijlen) te onderscheiden waarop mensen met gevoelens van eenzaamheid omgaan:

  • Uitbreiden van het aantal contacten en/of verdiepen van de kwaliteit van de contacten.
    Voor veel ouderen in het verzorgingshuis zal dit erg moeilijk of zelfs onmogelijk zijn.
  • Aanpassen van de wensen ten aanzien van de kwaliteit van- of het aantal contacten.
    Dit is een stijl die veel ouderen hanteren: “Ach, ik heb in mijn leven al zo veel meegemaakt, ik hoef niet meer zo nodig”. Er kan een verschil blijven bestaan tussen wens en werkelijkheid, maar de oudere probeert ‘minder zwaar aan dit verschil te tillen’.

Om zelf iets aan eenzaamheid te kunnen doen moet een oudere zijn situatie kunnen veranderen, weten hoe deze te veranderen en ook daadwerkelijk willen deze te veranderen.
Veel ouderen zijn door lichamelijke handicaps erg beperkt in hun mogelijkheden om zelf iets te kunnen doen (denk aan ernstige gehoorproblemen, immobiliteit).
Anderen zullen graag nieuwe contacten willen leggen maar niet weten hoe ze dat moeten aanpakken.
Weer anderen zullen wel meer contacten willen hebben maar stellen daar zoveel eisen aan dat er in de praktijk niets van komt.

Individuele benadering
Het is goed om eenzaamheid bespreekbaar te maken met de oudere. Het is daarbij wel van belang om stil te staan bij de volgende stappen:

  • Allereerst is het belangrijk dat signalen juist worden geïnterpreteerd.
  • Is er sprake van eenzaamheid en is de oudere zich hier van bewust?
  • Gaat het om een gemis aan vrienden en kennissen waarbij het gaat om het aantal contacten (we spreken dan van sociale eenzaamheid) of om een gemis aan intimiteit (emotionele eenzaamheid)?
  • Wil de oudere de eigen situatie veranderen?
  • Samen met de oudere kan gezocht worden naar mogelijkheden om de situatie te veranderen.
    Standaardoplossingen of plannen die bij andere ouderen succesvol waren, zijn niet voor iedereen geschikt. Ga goed na wat er moet gebeuren en ‘maak kleine stapjes’ omdat deze voor iemand die eenzaam is, soms al grote stappen zijn.
  • Evalueer na enige tijd samen met de oudere. Te vaak wordt gedacht dat na het uitvoeren van de plannen de rest vanzelf komt.
    Ga, als de resultaten niet voldoen, zorgvuldig na waarom dit zo is. Een goede analyse van de oorzaken geeft de mogelijkheid om de oorzaken daarvan aan te pakken.

Ondersteuning
In verzorgingshuizen kan verder eenzaamheid bestreden worden op uiteenlopende manieren zoals bijvoorbeeld:

  • Het goed voorbereiden van toekomstige bewoners op het gaan wonen in het verzorgingshuis;
    Duidelijk maken wat men kan verwachten, wat de mogelijkheden zijn en vastleggen in hoeverre van die mogelijkheden gebruik gemaakt zal gaan worden.
  • Het opzetten van gespreksgroepen van nieuwe bewoners en/of het organiseren van (periodieke) themabijeenkomsten voor nieuwe bewoners.
  • Het aanstellen van een medebewoner als tijdelijke ‘mentor’ voor een nieuwe bewoner;
  • Het aanbieden van extra contactmogelijkheden in de vorm van dagopvang, huiskamers en gespreksgroepen;
  • Het beginnen met eettafelprojecten waar bewoners gewoonlijk allemaal de maaltijd op de kamer gebruiken;
  • Het streven naar schaalverkleining in het huis (decentraliseren) en bewonersgericht werken.

Niet alles is oplosbaar
Eenzaamheid is een subjectief beleven, dat niet per definitie altijd door activiteiten van hulpverleners bestreden of opgeheven kan worden.
In elke situatie zal bekeken moeten worden welke bijdrage door de oudere zelf, vrijwilligers en professionals geleverd moet worden om aan de noden van de oudere zo goed mogelijk tegemoet te kunnen komen.

Vergelijkbare berichten

Methodisch werken in de zorg: meer kwaliteit & tevreden bewoners

Inhoud Wat is methodisch werken? De voordelen  De 4 kenmerken  In 4 stappen naar methodisch werken De zorgbewoner centraal Training Methodisch Werken Wat is methodisch werken / methodisch handelen? Bij
Lees artikel >

Ambassadeurstraject voor Wijkverpleegkundigen & Dementieverpleegkundigen: Start februari 2025!

  Ben jij een gepassioneerde wijkverpleegkundige, dementieverpleegkundige of casemanager dementie? Wil je jouw ervaringen delen en anderen inspireren om voor dit dankbare vak te kiezen? Of wil je jouw stem
Lees artikel >

De 18 belangrijkste vaardigheden voor een baan in de zorg

Werken in de zorg is een uitdaging, maar geeft ook enorm veel voldoening. Of je nu al jaren ervaring hebt of net begint, het ontwikkelen van de juiste vaardigheden is
Lees artikel >

De 6 populairste trainingen in de zorg (2024)

Dit zijn de 6 populairste trainingen van 2024 2024 belooft een jaar vol ontwikkeling en groei te zijn, zeker op het gebied van professionele trainingen. Bij BTSG hebben we de
Lees artikel >

Wat kun je zelf doen tegen eenzaamheid bij ouderen?

Eenzaamheid onder ouderen is een groeiend probleem. Gelukkig kan jij als zorgprofessional het verschil maken. Hier zijn concrete acties die je als zorgprofessional kunt ondernemen om eenzaamheid bij ouderen te
Lees artikel >

Laat je inspireren
Schrijf je in voor
onze nieuwsbrief