Skip to content

Het Korsakov syndroom

Samen sterker in de ouderenzorg


Archief

korsakov

Het Korsakov syndroom

Het syndroom van Korsakov werd aan het eind van de negentiende eeuw voor het eerst beschreven voor Sergei Sergeivich Korsakov. Het is een ziekte veroorzaakt door langdurig alcoholgebruik in combinatie met een slechte voeding. Met name het hierdoor optredende thiamine (vitamine B1)-gebrek is verantwoordelijk voor het ontstaan van het syndroom. Vitamine B1 is te vinden in volkoren en graanproducten, groenten, aardappelen, peulvruchten, noten en varkensvlees. Bij normaal gebruik van deze producten neemt het lichaam voldoende vitamine B1 op. Alcoholisten ontwikkelen vaak hele slechte voedingsgewoonten. Ze eten te weinig en niet gezond. Hierdoor ontstaan voedingstekorten. Bij aanhoudend gebruik aan B vitaminen kan zich dan het Korsakov-syndroom ontwikkelen. Ook niet-alcoholici kunnen een amnestisch syndroom krijgen wat lijkt op de ziekte van Korsakov. Dit kan gebeuren wanneer zij in een slechte voedingstoestand verkeren door bijvoorbeeld stoornissen in het maag-darmkanaal.

Verschijnselen
In de acute fase treden door het alcoholmisbruik stoornissen in de leverfunctie op. Deze persoon kan in een delirium raken. Ook treden er door een tekort aan B-vitaminen afwijkingen van het zenuwstelsel op. Hierdoor ontstaan bijvoorbeeld weer afwijkende oogbewegingen en loopstoornissen. Na korte tijd raakt deze persoon uitgeput en uitgedroogd. Zonder behandeling sterft deze persoon. Na medische behandeling stopt het eigenlijke ziekteproces. De schade is echter onomkeerbaar. Er blijven ernstige restverschijnselen over.

Het meest op de voorgrond staande kenmerk van het Korsakov-syndroom is geheugenverlies met name inprentingsstoornissen. Vooral dingen die kort geleden zijn gebeurd, kan de patiënt zich niet meer herinneren. Door de inprentingsstoornissen raakt de patiënt gedesoriënteerd in tijd, plaats en persoon. Hij kan dingen meestal niet langer dan 20 a 30 seconden onthouden. Herinneringen aan gebeurtenissen die langer geleden hebben plaatsgevonden, blijven vaak beter bewaard. Hoewel Korsakov-patiënten zich bepaalde gebeurtenissen dus nog kunnen herinneren, hebben ze wel grote problemen om deze gebeurtenissen in chronologische volgorde te plaatsen.

Korsakov-patiënten zullen niet snel hun geheugenproblemen toegeven. Integendeel, ze vullen de gaten in hun geheugen op met fantasieverhalen. Dit wordt confabuleren genoemd. De verhalen zijn zo waarschijnlijk dat buitenstaanders het idee kunnen krijgen dat er met het geheugen van de betrokkene niets aan de hand is. Door het geheugenverlies komen Korsakov-patiënten dagelijks in probleemsituaties terecht die ze zelf niet meer kunnen oplossen. Dit maakt hen onzeker en faalangstig. De ene patiënt reageert hierop met een apathische houding; hij trekt zich terug, neemt geen initiatief meer. De ander wordt juist agressief.
Behalve geheugenproblemen hebben Korsakov-patiënten oriëntatieproblemen. Wanneer de oriëntatie in de tijd gestoord is, betekent dit dat het begrip van tijd ontregeld is. De patiënt weet niet meer welke dag van de week het is, wat er op een bepaalde dag gebeurd is of welk deel van de dag het is. Hij leeft in chaos. Ook de oriëntatie in plaats kan verstoord raken waardoor de patiënt moeite heeft zich aan te passen aan een nieuwe omgeving. Het herkennen van personen blijft meestal het langst intact, maar ook dat kan op den duur verstoord raken.
Door deze symptomen lijkt de aandoening soms wat op dementie. Het verschil is echter dat bij de Korsakov-patiënt herinneringen uit het verre verleden gespaard blijven, evenals de intellectuele vaardigheden. Het begrip blijft relatief goed intact.

Prognose
In tegenstelling tot veel dementiesyndromen is het Korsakov-syndroom geen progressieve ziekte. Wanneer gestopt wordt met drinken blijven de cognitieve stoornissen stabiel of worden ze zelfs minder. Bij ongeveer twintig procent van de patiënten is er zelfs een sterke verbetering te verwachten. Eenzelfde percentage laat niet of nauwelijks herstel zien. De grootste groep ligt hiertussen in: ze vertoont enige verbetering maar blijft restverschijnselen vertonen. Wanneer er niet tijdig gestopt wordt met drinken kan het Korsakov-syndroom overgaan in alcoholdementie. Hiervan is sprake als ook herinneringen uit het verre verleden en de intellectuele vaardigheden zijn aangedaan. Het verpleeghuis is steeds vaker het eindstation voor deze Korsakov-patiënten.
Op sociaal gebied kan de patiënt niet goed meer functioneren. Voordat de ziekte ontstond heeft de alcoholproblematiek vaak al meer kapot gemaakt dan de persoon lief is. Er zijn daardoor meestal nauwelijks nog familie en vriendschapsbanden over. Korsakov-patienten lijden dan ook vaak een teruggetrokken en geïsoleerd bestaan. Omdat ze bijvoorbeeld afspraken vergeten en confabuleren vinden anderen hen dikwijls onbetrouwbaar door de ziekte kan deze persoon situaties en risico`s niet goed beoordelen. Hij leeft door de inprentingsstoornis van moment tot moment en kan zijn gedrag niet plannen. Op financieel gebied zijn er doorgaans veel dingen fout gelopen.
Hoewel Korsakov-patiënten normaal intelligent zijn, gaat er toch heel veel mis. Het is begrijpelijk dat ze na verloop van tijd vaak faalangstig en achterdochtig worden. Soms reageren ze agressief als ze met hun falen of hun onmogelijkheden worden geconfronteerd. Wie niets doet maakt geen fouten lijken ze soms te denken. Spontaan ondernemen ze dan niets meer. Ze worden passief en tonen geen enkel initiatief. zo raken ze gemakkelijk in een isolement. Als ze dan vervolgens gedwongen worden iets te ondernemen is dat vaak zo bedreigend dat ze agressief reageren.

Omgang
Steekwoorden bij de omgang met mensen die lijden aan het Korsakov-syndroom zijn: concreet, kort, consequent en continu. Gezien hun geheugen- en oriëntatieproblemen en hun faalangst hebben Korsakov-patiënten baat bij structuur: een gestructureerde omgeving en een gestructureerde dagindeling. De patiënt kan geleerd worden een agenda te gebruiken waarin dagelijkse bezigheden worden opgeschreven.
De oriëntatie in plaats kan ondersteund worden door ruimtes een naam te geven, een naam die met de ligging en functie in verband gebracht kan worden. Zo worden de ruimtes genoemd en zo staat het op de deur.
Voor het zich kunnen oriënteren in de tijd kan er in elke ruimte een klok opgehangen worden. Ook een bord met daarop de dag en datum kan hulp bieden.
Faalangst en gevoelens van machteloosheid dienen voorkomen te worden. Het heeft geen zin de patiënt te wijzen op bijvoorbeeld ‘gaten’ in zijn geheugen. Hierdoor kan hij zich betrapt voelen. Beter is het om de verhalen van de betrokkene aan te vullen met juiste informatie en hem zo in de juiste richting te sturen. Een tegemoetkomende en meegaande houding werkt vaak beter dan een van aandrang. Het is goed om aan te sluiten bij activiteiten die de patiënt zonder problemen uit kan voeren. In de juiste ondersteunende omgeving blijken Korsakov-patiënten tot meer in staat te zijn dan vaak gedacht wordt.

Epidemiologische gegevens
In Nederland hadden in 2004 ruim 800.000 mensen een alcoholprobleem, in de zin dat er sprake was van alcoholmisbruik of alcoholafhankelijkheid. Daaronder zaten 260.000 zware drinkers: 200.000 mannen die meer dan 50 glazen per week drinken en 60.000 vrouwen die meer dan 35 glazen per week drinken. Van deze zware drinkers ontwikkelt ongeveer 3% uiteindelijk een syndroom van Korsakov. Nederland telde in 2004 ongeveer 8.000 patiënten met dit syndroom. Dit aantal lijkt de laatste jaren toe te nemen.
Een bijzondere risicogroep is de groep van de thuislozen, daar heeft 30-40% een alcoholverslaving. Alcoholverslaving komt in alle leeftijdsgroepen van thuislozen voor, hoewel het meest onder 30-55 jarigen. Onder de verpleegbehoeftige thuislozen ligt het percentage patiënten met ziekten die samenhangen met langdurig alcoholgebruik (hartvaatziekten, preseniele dementie, Korsakov-syndroom) zeer hoog. Het grootste deel van de thuisloze jongeren drinkt stevig (10-25 glazen per week), ongeveer 20% overschrijdt dit gebruik aanmerkelijk.

Ontwikkeltraject zorgprogramma Korsakov (2006)
Drie zorgaanbieders die begeleiding, verzorging, verpleging en behandeling aan Korsakov cliënten bieden, gaan samenwerking aan ten einde zich verder te specialiseren op de behandeling van deze doelgroep en ontwikkelde kennis ook breder ter beschikking te stellen opdat de behandeling van cliënten met een Korsakov syndroom verbetert.
Het gaat hier om de zorgaanbieders, Saffier, locatie De Lozerhof uit Den Haag, Het Parkhuis uit Dordrecht en Zorggroep Rijnmond, locatie Slingedael uit Rotterdam.
In samenwerking met de Erasmus Universiteit wordt een wetenschappelijk onderbouwd zorgprogramma ontwikkeld voor cliënten met het Korsakov syndroom. Dit programma wordt ontwikkeld voor de behandeling van deze doelgroep in het algemeen en in het bijzonder voor de behandeling en begeleiding van cliënten die wonen in de zorginstellingen van de drie samenwerkende organisaties. Reeds opgedane kennis en ervaring kan op deze wijze worden vermeerderd en uitgewisseld. De leefsituatie van cliënten met het syndroom van Korsakov kan op deze wijze verbeteren. Ook wordt gestreefd naar tijdige signalering en op deze wijze tijdig kunnen starten met specifieke behandeling.
Dit wordt gerealiseerd in het Korsakov kenniscentrum dat door de drie partijen is opgezet. Een website maakt deel uit van het Kenniscentrum. Hier kunnen gebruikers kennis uitwisselen over alles rond de zorg aan mensen met de ziekte van Korsakov.

Zie ook: Alzheimer Nederland ( www.alzheimer-nederland.nl ). Nationaal Kompas Volksgezondheid van het RIVM

© BTSG 2017

Vergelijkbare berichten

Methodisch werken in de zorg: meer kwaliteit & tevreden bewoners

Inhoud Wat is methodisch werken? De voordelen  De 4 kenmerken  In 4 stappen naar methodisch werken De zorgbewoner centraal Training Methodisch Werken Wat is methodisch werken / methodisch handelen? Bij
Lees artikel >

Ambassadeurstraject voor Wijkverpleegkundigen & Dementieverpleegkundigen: Start februari 2025!

  Ben jij een gepassioneerde wijkverpleegkundige, dementieverpleegkundige of casemanager dementie? Wil je jouw ervaringen delen en anderen inspireren om voor dit dankbare vak te kiezen? Of wil je jouw stem
Lees artikel >

De 18 belangrijkste vaardigheden voor een baan in de zorg

Werken in de zorg is een uitdaging, maar geeft ook enorm veel voldoening. Of je nu al jaren ervaring hebt of net begint, het ontwikkelen van de juiste vaardigheden is
Lees artikel >

De 6 populairste trainingen in de zorg (2024)

Dit zijn de 6 populairste trainingen van 2024 2024 belooft een jaar vol ontwikkeling en groei te zijn, zeker op het gebied van professionele trainingen. Bij BTSG hebben we de
Lees artikel >

Wat kun je zelf doen tegen eenzaamheid bij ouderen?

Eenzaamheid onder ouderen is een groeiend probleem. Gelukkig kan jij als zorgprofessional het verschil maken. Hier zijn concrete acties die je als zorgprofessional kunt ondernemen om eenzaamheid bij ouderen te
Lees artikel >

Laat je inspireren
Schrijf je in voor
onze nieuwsbrief