Overprikkeling

Overprikkeling

Herken jij het bij jezelf? Dat moment dat je merkt dat er teveel om je heen gebeurt, teveel geluid, beweging, geuren….Je lijkt het niet uit te kunnen schakelen, het voelt onprettig en het overdondert je. Wanneer heb jij dit voor het laatst gehad? Veel mensen herkennen dit in een eerste druk moment na twee jaar rust door de corona maatregelen.

Prikkels zijn alle stukjes informatie die door onze hersenen verwerkt moeten worden. Als je hersenen niet in staat zijn alle prikkels goed te filteren of te verwerken spreken we van overprikkeling. We onderkennen drie soorten overprikkeling:

1. Cognitieve overprikkeling: Hierbij gaat het om alles wat met denken en leren te maken heeft. Je hersenen kunnen het tempo waarin alle gegevens verwerkt moeten worden, niet bijbenen.
2. Emotionele overprikkeling: Dat houdt in dat emoties veel te heftig binnen komen. Wanneer je bijvoorbeeld buikpijn krijgt als je erg verdrietig bent.
3. Sensorische overprikkeling: Dat houdt in dat de informatie die binnenkomt via de zintuigen niet goed gefilterd kunnen worden. Denk bijvoorbeeld aan de drukte in een discotheek (veel mensen, harde muziek, flitsende lichten). Onze zintuigen zijn: Gehoor, Zicht, Tastzin, Reukzin, Smaak.

Gedurende de dag zijn er allerlei prikkels om ons heen. Maar meestal kunnen we prima filteren door te kiezen wat we willen horen of zien. Zelfs het opzetten van een zonnebril of het niet luisteren naar een gesprek verderop is actief en bewust filteren. Zo voorkomen we overprikkeling bij onszelf. Hoe ouder we worden, hoe lastiger het wordt om met veel prikkels om te gaan. Onze hersens vinden het steeds moeilijker om te filteren.

Onbegrepen gedrag of overprikkeling?

Voor mensen met een hersenaandoening of hersenbeschadiging (bijvoorbeeld dementie) is overprikkeling lastiger te voorkomen. Zij krijgen vaker meer prikkels binnen dan zij willen en hebben meer moeite om te filteren. Dit kan ervoor zorgen dat zij gefrustreerd raken, weg willen van de prikkels. Maar wat als je niet zelf kan weglopen? Of niet weet hoe je zelf een prikkel kan wegfilteren?

Overprikkeling kan zorgen voor:

• Vermoeidheid
• Irritatie
• Vergeetachtigheid
• Slechte concentratie
• Stress
• Slaapproblemen
• Paniek
• Tolerantie van andere mensen
• Moeite om informatie te verwerken (het brein heeft het al te druk)

Deze uitingen van overprikkeling kan ervaren worden als onbegrepen gedrag.  Maar eigenlijk is het communicatie, een hulpvraag om de prikkel weg te halen.

Overprikkeling voorkomen

Helaas kan je aan iemand niet zomaar zien of hij/zij overprikkeld is geraakt. In verpleeghuizen is het daarom lastig een interventie te plegen op overprikkeling, want mensen met bijvoorbeeld NAH of dementie kunnen zelf niet aangeven dat ze hulp nodig hebben bij het verwijderen van de teveel aanwezige prikkels. Wat we wel kunnen doen is zorgen dat de meest bekende oorzaken voor overprikkeling wegblijven uit de omgeving van deze mensen.

Prikkels die in woonzorgomgevingen vaak voor overprikkeling zorgen zijn:

• Muziek die niet de voorkeur is van de bewoner
• Radiozenders in restaurant of woonkamer met harde muziek en hard pratende dj.
• Hard pratende of lachende medewerkers
• Harde, schelle geluiden (bijvoorbeeld van servies, pannen)
• Flitsende beelden op de tv
• Teveel mensen die rondom de bewoner lopen
• Aanhoudende nare geuren (bijvoorbeeld van urine)

Alles komt keihard binnen…..

Overprikkeling vraagt om actie.

Heb je een sterk vermoeden dat een bewoner overprikkeld is?

• Vraag het de bewoner.
• Haal de bewoner weg evt. uit de situatie of stop de prikkel.
• Bied rust met een prikkelarme omgeving.
• Help ontspannen.
• Vraag de bewoner of het helpt.

Twijfel je nog of een bewoner last heeft van overprikkeling?

• Probeer signalen van overprikkeling te herkennen bij de bewoners
• Vraag de bewoner ernaar
• Bespreek je observatie en evt. acties met collega’s en eerste contactpersoon van de bewoner
• Voer de interventie uit.
• Leg de observatie en interventie vast in het zorgleefplan zodat collega’s er ook rekening mee houden en mee observeren of het werkt.
• Evalueer na x dagen/weken en bepaal of er nog verdere actie nodig is.

Aandacht voor overprikkeling helpt mensen die het niet meer kunnen aangeven om prettiger te kunnen leven.