Oorzaken van een psychose
In principe kan iedereen psychotisch worden. Een enkele keer is er een duidelijke aanleiding, bijvoorbeeld een zware operatie of tumor. Meestal is het niet mogelijk om één bepaalde oorzaak aan te wijzen, maar gaat het om een samenspel van factoren. In de loop van de tijd zijn verschillende theorieën ontwikkeld over het ontstaan van psychoses. Tegenwoordig gaan wetenschappers ervan uit dat het ontstaan van een psychose afhangt van 2 factoren:
- Iemands kwetsbaarheid om een psychose te krijgen.
- De stress die iemand ondervindt.
Dit heet het stress-kwetsbaarheidsmodel. Hoe kwetsbaarder de persoon in kwestie is, hoe minder stress nodig is om een psychose uit te lokken.
Kwetsbaarheid
Kwetsbaarheid is grotendeels erfelijk bepaald: de aanleg om psychotisch te worden zit ergens in de genen. Waar precies, is nog onbekend.
Tijdens de zwangerschap kan een kind zich zo ontwikkelen dat het later kwetsbaar is voor psychoses. Stress en bepaalde voedingstekorten lijken hierbij een rol te spelen. Hersenonderzoeken laten zeer subtiele verschillen zien tussen de bouw en werking van de hersenen bij mensen die last hebben van psychoses en de hersenen van anderen. Dergelijke onderzoeken zijn overigens niet bruikbaar om een diagnose te stellen.
Stress
Iedereen heeft te maken met spanning of stress. Maar stress veroorzaakt bij mensen met een aanleg voor psychoses grotere problemen. Door hun grotere gevoeligheid voor prikkels van buiten, komt stress als het ware harder bij hen aan.
Sommige levensfasen brengen meer stress met zich mee dan andere. Zo tussen de 16 en 25 jaar hebben veel jongeren te maken met grote veranderingen zoals verliefd worden, zelfstandig wonen, een nieuwe opleiding of baan. In deze periode treedt vaak de eerste psychose op. De stress hoeft niet extreem te zijn om een psychose te veroorzaken. Voor mensen met een hoge kwetsbaarheid is een opeenstapeling van dagelijkse spanningen al voldoende om een psychose te veroorzaken.
Waardoor wordt een psychose niet veroorzaakt?
Lang werd gedacht dat een verkeerde opvoeding of gezinsproblemen een psychose konden veroorzaken. Vooral de moeder werd hiervoor verantwoordelijk gesteld. Inmiddels is deze theorie volledig achterhaald. Veel ouders hebben zich ten onrechte schuldig gevoeld aan de psychose van hun kind.
Verschillende opvattingen over psychoses
De meeste Nederlandse hulpverleners zien psychotische verschijnselen als een gevolg van processen in de hersenen, die behandeld kunnen worden met medicijnen.
Er zijn ook deskundigen die een psychose zien als een manier waarop iemand ingrijpende levenservaringen verwerkt.
De thema’s van de psychose hebben een betekenis die past bij iemands levensgeschiedenis, zo is de gedachte. Ook mensen uit een niet-Westerse cultuur leggen psychotische verschijnselen soms anders uit.
Alcohol en drugs
Voor mensen die kwetsbaar zijn voor psychoses is het meestal niet schadelijk om af en toe met mate alcohol te gebruiken.
Wel is het zo dat antipsychotische medicijnen en slaap- en kalmeringsmiddelen het effect van alcohol verdubbelen: 1 glas alcohol heeft dan het effect van 2 glazen.
Er is geen duidelijk bewijs dat drugs langdurige psychoses kunnen veroorzaken.
Er bestaat echter geen twijfel over dat ze een psychose kunnen verergeren of uitlokken.
Chemie van de hersenen
De hersenen bestaan uit miljarden zenuwcellen die voortdurend met elkaar in verbinding staan om informatie uit te wisselen. In de hersenen bevinden zich stoffen die informatie doorgeven van de ene zenuwcel naar de andere: de zogenaamde neurotransmitters. Het lijkt erop dat tijdens een psychose in bepaalde hersengebieden te veel van de neurotransmitter dopamine aanwezig is en in andere delen te weinig:
- Het teveel aan dopamine veroorzaakt de positieve symptomen van een psychose.
- Het tekort aan dopamine zou de negatieve symptomen verklaren.
Informatieverwerking
De belangrijkste taak van de hersenen is het verwerken van informatie. Iedereen selecteert uit de grote hoeveelheid informatie die voortdurend binnenkomt, datgene wat voor hem of haar belangrijk is, bijvoorbeeld: een gesprek met een vriend of vriendin.
Minder belangrijke dingen, zoals de kleur van langsrijdende auto’s, worden genegeerd. Bij mensen met een psychose werkt dit filter niet meer.
De hersenen raken overvoerd met prikkels. Dit uit zich onder andere in wanen, hallucinaties en een slecht concentratievermogen.
